Valentín, na presenza galega
Autor: Paco Rodesca
Data de publicación: 1997, maio de 19.
Medio: Faro de Vigo
Pra Pilar, dona da súa lembranza
Non ten cabida dubidar que Valentín Paz-Andrade foi un amante atolascado desde seu e noso anaco de terra e mar, nomeado Galicia; o testemuño, cerco e probarlo, é que demoróu oitenta e oito anos o preceito de dicer, máis que un adeus, un deica voltar a vérmonos. Dez anos fai, fai dez anos, o dezanove de maio.
Levóuse na súa bagaxe unha das cinco balas que lle atirraron a carón na viguesa rúa do Príncipe, defronte do “Guante Varadé” cando saía do café Savoi, e que foi imposibel desencaixar de enriba da súa clavícula dereita. Levóuse tamén aquel inesquecibel encontro de olladas: ela xogaba na eira con outras rapazas e rapaciñas e il, no primeiro dos seus tres desterros, deixóu de ollar musaraños e horizontes dende o campanario da capela do pazo de San Lourenzo, na ourensán Póboa de Trives. Seguriño que foi o senlleiro, primeiro o derradeiro sentimento de agradecimento ao xeneral Franco. Non hai dúbida da sapenza do refraneiro: “Non hai doenza que, axiña, non faga chegar un ben”. Valéulle a pena o desterro, pois coñecéu a Pilar, que ainda segue namorada dil. A súa gabinarda prosegue pendurada no percheiro e, decotío, comunícanse telepáticamente, pra darse consellos e mimos. Levóuse tamén o seu bo facer de advogados leal, a súa cultura, bendicencia, atención, caridade, pacencia e dominio da aritmética para contar ata dez antes de falar.
O que non levóu na súa compaña foi a guapura, pois guapo o que se dí moi guapo, non o era, ¿verdad Pilar? Pro eu penso que o listón dos homes está achantado na testa e no peito. Deixóu quedar tamén a laboura longa de ensaista e poeta, da que non vou falarlles porque haberá dabondo lapiceiros e penas e, clareiras e intelexíbeles, voces pra louvalo ou atacarlle. (Este parágrafo -rara verba precurada nun diccionario- é pra alonxar calquera sospeita de que o artigo está feito con mentes adulonas).
O seu lar ficóu tamén e nin é tan siquer de Pilar: está cheo de lembranzas e personaxes que fan canto lle ven en gana: ruben e debalan as escaleiras, entran e saen dos cadros, das gavetas, dos andeles, dos milleiros de cartas, dos tinteiros. Vóulles ementar somentes a uns poucos diles, pois senón faría falta o FARO enteiro: Teresa que, cos seus noventa e oito anos, prosegue de irmán de Daniel Castelao, quizáis o irmán máis achegado a Valentín, contando con Pastor Rodríguez, que ainda anda cos seus 99 anos ás costas; Ramón Cabanillas que pra Sabela e pra mín é un dos mellores poetas galegos. (Sabela é a viuva de Joselín e aos seus noventa e tres anos, sábese de corrido tódolos contos acastrapados do seu home); Pedraio, Lugrís, Blanco Amor, os Risco (Vicente, Sebastián e Manolo), Alberti, Varela, Seoane, Dieste, Laxeiro, Colmeiro, Maside, Souto, Díaz Pardo, Tafal, Unamuno, Manolo Boullosa, os irmáns Quesada…
Todos chaman por Valentín e il asobíalles dende calquera curruncho da casa ou dende as gotas da choiva ou arroiada no eido, ou dende al calcadelas dos seus pes nas areas da praia, xogando a un esconderixo cheo de sabenza pillabana. Todos saben que vai e ven e deterse nas beiras dun triángulo cuios vértices son: a mente, o cerne e Pilar, seu amor de sempre. Tan só a ela respóndelle dende a morriña do seu inmortal abarloamento.
