Lembranza de Paz-Andrade
Autor: Maximino Sanmartín Sobrino
Data de publicación: 1997, maio, 25.
Medio: Faro de Vigo
Nesta hora dos xustos homenaxes a D. Valentín Paz-Andrade, quixera deixar constancia de miña afervoada adhesión a quen me distinguíu sempre coa súa amizade, transcribindo un fragmento dun poemiña, sinxelo e sentido, que escribín na súa lembranza, e dos feitos que o motivaron.
No día triste do seu pasamento, hai hoxe dez anos, e despois do funeral que tivo lugar na Igrexa de Fátima, en Vigo, acompañado por Teresa Castelao, fun a composanto de Lérez, en Pontevedra. Iamos, por indicación de Teresa, de vagariño. A chegarnos ao cemiteiro, acompañeina ata o panteón a carón da familia de D. Valentín. Fun aparcalo coche, onde puiden, ao chegar de novo xa saía a xente do camposanto. Sorprendéume, posto que non escoitara cantar o Himno Galego, que aínda desde lonxe, no silencio das veigas tina que oílo Valentín. Quedéi abraiado. Tiven un arrebato e a tentación de escomenzar a cantálo eu. Contiven o impulso, pero quedóume no peito a dor desa inxusticia, desea débeda, dese fallo ou desa aldraxe involuntaria pero extraña, pois estaban presentes os persoeiros máis significados do galeguismo, moitas autoridades municipais e autonómicas, e centos de persoas amigas. Estaba tamén, naturalmente, o fillo de D. Valentín, o meu bo amigo Alfonso. Pero ninguén escomenzóu a cantalo Himno Galego. Foi unha desafortunada e extraña realidade.
O 23 de abril do 1991, nacéu a súa neta, filla de Alfonso Paz-Andrade, e da súa dona Elisabeth. A avoa, Dª Pilar, chamóume para darme a boa nova, confirmando unha posibilidade que xa era previsible poidese darse: a neta nacéu o mesmo día, 23 de abril, en que 92 anos antes nacera D. Valentín Paz-Andrade. (O primeiro fillo de Alfonso, Valente, nacera tamén outro 23 de abril, hai quenes cren en milagres. Outros cremos en coincidencias. Era como un nacemento anunciado. Cousas veredes).
Fún á Clínica a felicitar aos pais e a coñecer a nena.
Non tiñan decidido o nome, ainda que dubidaban entre dous ou tres, por suposto, en galego. Hoxe sei ben que se chama Sabela. Pero naquel intre, tiñan as dúas dúbidas.
Na habitación e ata no corredor, os ramos de flores podían contarse por ducias. Aviséi para que non enviaran o que eu tiña encomendado. Xa pensaría en outro agasallo para mandarllo como recordo.
De noite, xa a piques de durmir, lembréime, de súpeto, do día do pasamento do seu avó. Pola mañá, ben cedo, fun a unha floristería, merquéi dous caravais brancos e engadínlle, no medio, outro caravel pintado de azul; ateinos cun laciño da nosa bandeira, e escribín un poemiña cheo tamén de agarimo, e mandéillo. Mandéillo á neta de Valentín Paz-Andrade.
Nel dáballe a benvida a esta terra galega que seu avó amou tanto, e decíalle que por nacer Paz-Andrade, nacía co fondo compromiso de axudar a erguela.
E que para reparar esa inxustiza, cando medrara un pouco, eu teño que cantarlle o Himno Gallego, o Himno que non se cantóu no pasamento.
E remataba decíndolle: “E xa verás como sorrí o vello”.
